Anh em tham khảo

Kê kinh luận

"Bởi mình chẳng biết nhiều bề,
Chẳng thông sanh khắc, bất kỳ mạng chi.
Tại mình coi chẳng hay suy,
Có thua rồi trách sách gì dở thay,
Xin cho hợp cách như vầy,
Bá chiến bá thắng cách nay đã truyền.
Sách xem phải nghĩ cho tàng (tường),
Hữu trung hình ngoại rõ ràng chẳng sai.
Người hiền xem mạo biết tài,
Dở hay gì cũng bề ngoài hình dung"

Kinh kê một quyển đặt ra,
Muốn chơi gà chọi phải xem cho tường,
Mỗi trang năng thấy nên tường
Thạo quen thông tốt cho ròng mới xuê
Có chơi rồi biết mới mê
Thua không nhũn chí, ăn về tung hô.
Liều công chẳng tiếc lúa bồ,
Nâng niu triu trớn, báo cô chẳng màng.
Chỉ qua kê tướng rõ ràng,
Khá nghe cho khỏi, sai lầm chẳng xong.
Kiếm gà những kẻ chơi ròng,
Biết chọi nhiều thế lẹ làng đá đau,
Đói con, non trống chẳng màu,
Dưỡng nuôi tức tưởi đá đâu có bền.
Mỏ như se sẻ thì nên,
Đã xuôi lại vắn: cắn liền, đá lia.
Mỏ to, mỏ quặp thì chê,
Chậm, làm biếng cắn: hay bê khó lòng.
Mồng dâu, mồng chốc, mồng công,
Rờ lạnh như chết, nhỏ hòng lẹ thay,
Mồng trập, mồng trích nào hay,
Khổ qua, mồng lỗ thiệt rày chẳng nên.
Qua, trập, lỗ, lái không bền,
Trích thường đi dưới, lỗ thì hay thua.
Lỗ mũi rộng lại cho to,
Lưỡi nhỏ lại có bớt: người cho kê thần.
Khi không miệng lưỡi thúi cùng,
Ấy là gà xấu: cắn ròng, rã thây.
Ô bông, mắt ếch đá hay,
Có tàn nhan đá trúng rày anh danh.
Mắt hai sắc, lại khác hình,
Thần kê nuôi lấy, để dành chớ trao.
Mắt trắng lại đỏ lẽ bền đâu,
Nuôi chi thứ ấy lo âu nhọc lòng.
Đầu hột xoài, con mắt sâu,
Lẹ làng cắn đá, mựa hầu cổ vai.
Cổ tròn lại vắn ít gai,
Dĩa dưới trốn tránh, vỉa hay vét lòn.
Đầu gốc tre, cổ rựa tong (tong teo)
Yếu cùng chậm chạp, chẳng dùng chớ nên.
Cổ dài mà hẹp đi trên
Vai chằng đôi mới vững bền cứng gai
Ít khi có gà quý thay,
Giữ gìn của quý thiệt là chẳng sai.
Cánh ốp sát, ngang cùng dài
Nào hễ sẻ đuôi đá hoài như không.
Hai cánh giáng không đồng,
Thiệt hay đau mắt chẳng xong chớ cầu.
Cánh mặt hai mươi bảy lông,
Hai lăm cánh trái ít hòng tốt đâu.
To nách, nở hậu chẳng mầu,
Đòn thì mau giảm, đá lâu gục đầu.
Xương tròn lườn thẳng mới mầu,
Mình như bắp chuối, đuôi hầu vổng lên.
Vạch đuôi xem cánh chớ quên,
Lông đuôi lông tượng mới nên gà tài.
Gà mã đá hay lại bền,
Mã ớt, mình nhỏ, tre phì sát xuôi.
Phao câu lớn, bầu dầu đôi,
Ghim sau rít rịt, lông đuôi cho nhiều.
Đá chẳng ti, tiếp bồi theo,
Xám khô, ô ướt ấy điều gà hay.
Lườn tàu thật dễ nuôi thay,
Lườn sâu, vế chặt nào ai chẳng dùng.
Dẻo dai, gà thiệt mình gân,
Don don đá lẹ, chọi hung chẳng vừa.
Đuôi cứng ngắt đứng giọt mưa,
Ưa đá sỏ mé, lẹ thôi vô ngần.
Gối rùn, bộ đứng ngang chàng,
Ấy gà dễ cáp, coi bằng (mà) cao vai.
Hàng vảy hậu xuống cho dài,
Lớn đều khỏi cựa đá hay đá bền
Nát gối hay té chẳng nên,
Vảy độ ngang cựa chạy lên cho đầy.
Nát độ thua dễ nào sai,
Cựa đóng dưới thấp: đâm hay là thường.
Chưn hèo, chưn rắn, chưn xanh,
Chân chì, chân nghệ vảy rành lấn vô.
Vảy dày coi thể như thô,
Vảy mỏng láng ướt, cẳng cho thật tròn.
Chân vuông thì phải khai mương,
Phải được như vậy mới thường đá hay.
Kê thần vấn gối một hai,
Ăn độ tới chết chẳng cần lo chi.
Vấn ba cái kế nhằm gì,
Thứ tự sấp xuống, mới thì chẳng xong.
Vấn cán gà ấy chẳng dùng,
Vấn ngang nơi cựa cũng đồng khá khuyên.
Dặm cựa trái đâm mắt liền,
Vảy hậu mười bốn làm sao cũng bền.
Chân lông vảy chạ khá khen,
Ba hàng thẳng rẳng đều liền chẳng chê.
Chân trơn sanh sứa nhiều bề,
Mé, hầu, ngang, sỏ nào hầu dở đâu
Vấn Khâu, Vấn Xéo cũng mầu,
Vấn chậu, Phủ Địa lại hầu yêu đương.
Liên Giáp Nội thiệt hảo toàn,
Hơn Liên Giáp Ngoại rõ ràng chẳng sai.
Thân dưới cựa vảy nứt hai,
Bể biên kỵ kẽm xổ hay thường thường.
Đá độ thua chắc trăm đường,
Chớ nuôi gà ấy lọ lường về sau.
Tam Tài thiệt nhỏ mới mầu,
Dặm liền ba cái đá đau vô cùng.
Nguyệt Luân cong cựa đâm lưng,
Vảy sáo giữa cẳng, lại càng tốt xinh.
Vấn Khâu ba vảy tam tinh,
Đá đòn chúng xáng, thiệt tình dễ thương.
Bốn vấn nứt giữa Khai Vương
Vấn ba, khai giữa cho tường chữ công
Gà hay nuôi lấy mà dùng
Vấn cựa, nứt bốn đá hòng chết thay (vảy Cúc Bồn)
Ba vảy dụm trên gối hay (Lạc Mai)
Đá hầu tức sặc, ít ai dám kình
Vấn Xéo ngang cựa chớ khinh,
Thủy ba là hiện khá dành để chơi,
Cúc Bồn gần chậu vảy rời,
Bốn, năm dụm lại thiệt thời rất hay.
Yến Chậu vảy lót kín thay,
Ẩn Tinh cũng đó, đá đòn chúng la
Ác Tinh nhỏ xíu nhưng là
Hình hột tấm mẳn, cũng là quý thay.
Chân đen, chân trắng cũng hay,
Kêu là Nhựt-Nguyệt đá tài đáng mê.
Ngón giữa mười bảy vảy chê,
Đá êm lại bở, phải dè chớ nuôi.
Mười chín sắp lên hẳn hòi,
Lại thêm thắt ngón, vô hồi đá đau.
Dậm nội ngón trong cũng màu
Dậm ngoại chẳng thấy hại đâu bao giờ
Hai vảy dính áp ước mơ,
Ấy là Liên Giáp nào ngờ dở chi.
Liên Giáp nứt giữa vảy thì,
Nhựt Thần đó chút mấy khi thua tiền.
Nhơn Tự vảy chẻ cũng hên
Nứt ngoài đầu ngón giữa luôn chớ lòa
Cách ba dặm ngoại ngón bìa,
Đá bị vem mắt khi thì đui chăng.
Nhơn Tự ngón thới nên cầm,
Đá thời nó lại hay đâm, sỏ cần.
Ngón dài vảy ngắn mới dùng,
Ngón trong mười bốn, ngoài chừng mười ba,
Thới năm, sáu vảy chẳng xong
Chân tiền là vảy ngón chong lên bàn.
Vảy cho được lớn, ngay hàng,
Năng coi đều đặn, no tròn khá khen.
Ấy xem cho thạo cho quen,
Kẻo mà uổng lúa, thua tiền tốn công.
Bồng thời túc mái, kêu con
Có gan chịu đòn đá thắng tới luôn
Chân vấn sáo cũng chẳng hèn
Chân cò, cổ diệc ai khen đâu là.
Nhứt thời chụm ngón bỏ ra,
Hai thời lắc mặt, thứ ba né lồng.
Ấy gà sỏ mé hay hung,
Khá lo gìn giữ để dành lớp con.

"Nhơn Tự Nội ăn vảy Son,
Son ăn vảy Mực, Mực còn ăn Dương.
Dương ăn Nhựt Tự lẽ thường,
Nhựt ăn Công Tự cho tường chẳng sai.
Công ăn Bán Nguyệt gà tài,
Bán Nguyệt ngoài móng ăn hoài Kim Kê.
Kim Kê khẩu tự chớ khi,
Khẩu Tự lại chẳng thua chi Cúc Bồn."

Chỉ cho các sắc rõ ràng,
Đặng mà dè dặt kẻo mà chẳng an.
Ô ăn tía, tía thua vàng,
Vàng thì thua xám, tía ăn ớt ròng.
Xám ăn ớt, nhạn thua bông,
Gà đủ ngũ sắc mựa hòng sợ ai.
Tía, ô gắt, nhạn gáy dài,
Ớt, xám gáy thúc, lau thì gáy rao.
Gà bèo, gà chuối gáy khao,
Gà lai gáy quởn, chú ri gáy nhằn.
Giọng mã là thiệt tốt hơn
Thứ nhì ba dội, gáy trơn gà thường.
Mỗi canh gáy trước yêu đương,
Nội xóm ngang chạn quả tường ai qua.
Gà ô chân trắng mỏ ngà,
Lau đuôi, giáng cánh quả là linh kê.
Dở hay cho biết khen chê,
Kê thần thiệt có nhiều bề lạ thay.
Có con ngủ lại nằm dài,
Xuôi đầu, xòe cánh chân ngay dị kỳ,
Thả ra túc túc chẳng đi,
Nội vườn chẳng có gà chi dám vào,
Đạp mái thì chẳng cắn đầu,
Có con lại rượt cây cao mới kề.
Cáp gà phải lựa mọi bề,
Nếu mà sút chạn ăn về khó nuôi,
Sắc so, vảy luận đầu đuôi,
Thế thần khá sánh, thế chơi phải tường,
Một phân vảy, hai phân xương,
Đá chầu, chọi gió cáp thường thấy dai,
Đá ngang, đá sỏ khá nài,
Cao hơn gà chúng, đá rày mới nguyên.
Gà tơ chớ đá gà niên,
Gà vườn chớ đá gà trên làm gì,
Chân trơn đụng cựa ít gì,
Dầu cho vắng mấy mới khi hiểm nghèo.
Hãy còn thời vận dõi theo,
Dẫu cho hay mấy số nghèo chẳng qua.