Cách chọn gà làm giống

Chọn tướng

Thân mình gà nòi, dù cựa hay đòn cũng phải cao lớn, lực lưỡng. Tướng văn ra tướng văn, mà tướng võ phải ra tướng võ. Cách đi đứng phải mạnh dạn, chửng chạc, dáng đứng xuôi như giọt nước mới là gà ha. Thân hình gà phải chắc nịch như hình cái bắp chuối, lườn sâu và là lườn tàu ngay thẳng. Vai phải nở nang, ngực lớn, trông lúc nào cũng oai vệ.

Chọn đầu

Đầu gà phải tương xứng với cổ, với thân mình của nó. Chỉ cần quan sát phần đầu, ta có thể đoán biết được phần nào tài nghề con gà đó tốt xấu ra sao.

Đầu gà bề ngang rộng thì đó là gà lì, nhưng chậm chạp, do đó chỉ biết hứng đòn đối thủ giáng cho.

Đầu hẹp mắt lồi là gà nhát, chưa đá đã muốn quay đầu bỏ chạy

Đầu không vuông, không hẹp, mặt sâu nền nổi mặt tròn là gà có sức chịu đòn, lì đòn và có con còn ra đòn như tia chớp. Gà này nên chọn nuôi.

Trong phần đầu gà, có mặt gà và những bộ phận khác rất cần phải xét đến mỗi khi lựa gà. Mặt phải dữ dằn, nhanh lẹ, có khả năng né được đòn địch và trả đòn nhanh.

Trong phần mặt còn có:

Mắt: Gà hay dở, tài ha bất tài cũng thể hiện qua đôi mắt của nó.
Mắt sâu: giống lì đòn, chỉ có gà dữ mới có. Nều từ mí mắt tới lổ mũi sâu là gà lẹ đòn, đá đòn đau.
Mắt tròn: Từ khuôn viên mắt tới mũi mà rộng và bằng phẳng là gà có bản lĩnh biết tự tin, đá đòn nào đau đòn nấy.
Mắt tròn và lồi: Gà tính nhát, không thể nuôi đá được.
Mắt tròng đỏ: Tròng mắt gà có màu đỏ, hoặc con ngươi có màu đỏ. Có khi con ngươi khi đỏ khi không. Hoặc là tròng mắt màu đen, màu xanh thì đó là thứ gà quí, dân gian gọi là “cuồng kê” khi đá có những đòn lạ, thế lạ khiến đối thủ dù tài cũng phải thua.
Mắt tròng vàng: con ngươi gà màu vàng, hoặc tròng vàng, tròn đen hay xanh, cũng là gà tài, gà quí, chỉ thua cuồng kê một phần nào mà thôi.
Mắt tròng trắng: Gà có con ngươi màu trắng, gọi là mắt thạch, lúc nào cũng long lanh ngời sáng. Gà này có đòn lạ, nhanh lẹ, khôn ngoan, ra trường thường thẳng, nên chọn nuôi.
Mắt tròng đen: Con ngươi gà có tròng đen, có khi pha vàng hay xanh,tính sâu hiểm, ra đòn đọc và đau, nên tìm nuôi.

Mồng gà:

Mồng gà có nhiều dạng, có mồng hay có mồng dở, cần phải biết rõ để chọn lựa:

Mồng tốt là mồng trích, mồng dâu, mồng khế, mồng lỗ. Gà có loại mồng này thuộc dòng hổ tướng, khôn ngoan, nhanh lẹ, né đòn giỏi, trà đòn nhanh.
Mồng xấu là mồng lá, dễ bị đối thủ mổ, gắp vừa đau vừa chảy máu nhiều.

Mỏ gà:

Mỏ gà rất quan trọng vì đó là lợi khí mỗi khi chấu đá. Có mỏ tốt mà cũng có những loại mỏ không nên nuôi.

Mỏ tốt là loại mỏ:

Mỏ ba lá, còn gọi là mỏ tam giác vừa mạnh lại khó gảy.
Mỏ sẻ: ngắn, chắc nên mổ mạnh
Mỏ vẹo: cắn mổ nhanh, gà này lại may mắn khi ra trường.

Mỏ xấu gồm có:

Mỏ quắm: đầu mỏ vừa nhỏ vừa có thể quắp trông tướng dữ dằn, nhưng khi lâm trận lại ưa gảy.
Mỏ cụt: trông to, khoẻ nhưng lại chậm chạp.

Chọn cần (cổ gà)

Cần ở đây là cổ gà. Cổ gà nòi cũng rất quan trọng trong việc đấu đá. Cổ yếu dễ bị đá gảy, hoặc long khớp, không những đá thua mà có khi tử vong. Nên chọn gà “cổ liền” mọi khớp xương cổ liền lạc với nhau.

Các loại gà có cổ liền, cổ tròn, cổ dài là gà “đi trên” , đá từ diều lên mặt.
Gà có cổ cụt, hẹp là gà chỉ “đi dưới” thỉnh thoảng mới đá tới hầu tới vai.

Nói đến cần gà, ta phải xem qua hầu gà. Hầu gà là bộ phận nằm dưới cổ gà. Hễ hầu trệ thì đó là gà lì đòn, còn gà hầu nhỏ là gà nhát không nuôi đá được.

Chọn ức và vai

Chọn gà nòi nên chọn những con có ức ngưỡng thiêng, đây là gà dữ, thuộc dòng võ tướng. Còn khi đi mà không nẩy ức là gà tướng văn. 

Còn xét tướng vai, ta nên chọn gà vai rộng (võ tướng), còn loại vai rộng hẹp vừa phải là văn tướng. Vai hẹp vẫn dùng được nếu, nội lực gà không yếu.

Chọn lườn, ghim

Lườn gà phải thẳng gọi là “lườn tàu” mới tốt. Gà đã vẹo lườn nên loại bỏ vì nước đá không bền. Ghim gà phải khít, và chiều cao hai ghim phải cao bằng nhau. Nếu hai ghim cao thấp khác nhau thì số mạng gà đó trước sau cũng bị đui.

Chọn đuôi

Nên chọn gà có bặp đuôi như đuôi tôm, là đuôi xoè rộng ra, chót đuôi chỉa xuống đất mới tốt. Đuôi gà đóng vai trọng khi lâm trận. Chính phần đuôi giữ thế thăng bằng cho thế đừng của gà khi đấu đá. Trong trường hợp khi đá mà gảy lông đuôi, ta còn phải chắp đuôi khác vào để gà đứng thăng bằng, khỏi bị té ngửa ra sau.

Chọn lông

Bộ lông gà dù mang màu sắc gì cũng phải sáng bóng, ốp sát vào thân mình mới tốt. Gà ốp lông là gà đang có nội lực đầy đủ, mạnh sức. Con nào lông xù là sức đang yếu, không nên đem đá.

Gà có lông voi (lông thép) là gà quí nên chọn nuôi. Trong các sắc lông, gà lông ngũ sắc tốt nhất, vì theo ngũ hành tương khắc, nó không kị với gà sắc lông nào.

Nói đến bộ gà, phải xét đền cả phần lông mã. Mã dài phủ lông đuôi là gà bền sức lại đá hay. Bộ lông mã gồm nhiều màu thì tài gà tầm thường. Lông mã cụt, thưa thớt trông gà xấu tướng.