Thư Hùng Kê

Lâm Thụy Phong

Tôi có một đam mê về gà nòi. Thú đam mê nầy đã theo tôi từ lúc còn rất trẻ, qua cặp gà tre mà ba tôi đã nuôi làm cảnh, khi ông về quản lý khách sạn của ông nội tôi ở Hà Tiên, sau ngày đình chiến.

Lớn lên, năm đệ ngũ (1966-1967), tôi ngồi kế bên Huỳnh Quốc Bửu trong Petrus Ký. Chúng tôi chia xẻ với nhau đam mê gà. Sau giờ học, hai đứa chúng tôi rủ nhau ra "chợ chó" đường Hàm Nghi kiếm gà.

Chúng tôi đi coi người ta đá độ ở Quân vụ Thị trấn đường Lê văn Duyệt, hay ở cổng trại Phi Long. Tôi thích nghe các sư kê bàn về vảy và thế đá của gà. Tôi không hiểu gì cả: án thiên, phủ địa, vấn cán hoành khai, hàng nội, hàng ngoại .v.v. và v.v. Tôi đã năn nĩ ông thầy gà ở Hoà Hưng dạy tôi cách xem vảy gà. Ông mỉm cười, vuốt tóc tôi và nói: "Ráng học chữ đi cháu. Sau này làm quan, làm thầy, lấy chữ nuôi thân. Học làm gì mấy cái vảy, có bổ ích gì đâu?"

Nghe vậy, tôi không dám nài nĩ ông thêm. Tuy nhiên đam mê gậm nhấm trong tôi không nguôi từ đó.

Khi qua Pháp, người bạn rất thân của tôi gốc gác ở miền Bắc, giáp với vương quốc Bỉ, nghe tôi kể chuyện đá gà trên quê hương đã xa. Anh có nhã ý mời tôi về Lille thăm trang trại của ông ngoại anh, và để giúp tôi tìm hiểu về thú đá gà của người Pháp.

Tôi đã được tiếp đón một cách ân cần như đứa con trong nhà. Ông ngoại của bạn tôi vui vẻ giảng nghĩa cho tôi nghe về nghề nông tại Pháp. Và trong bầy gà đang ăn ngoài sân, tôi có để ý vài con gà trống mang dáng vóc của con gà nòi mà tôi đã thấy trên quê hương bên kia bờ đại dương.

Tôi hỏi ông về nguồn gốc của những con gà nầy. Ông cho biết đó là giống gà đá đã lai lâu đời. Xưa kia, vùng nầy cũng có thói quen tụ tập mỗi cuối tuần, cáp gà đá độ. Sau đó, luật nghiêm cấm, thú vui đó dần dần chìm vào quên lãng theo thời gian.

Nghe ông kể, đam mê trong tôi vừa bừng sống dậy đã chợt tắt.

Phải đợi gần 30 năm sau, trở về Lai Vung, tôi mới có dịp nối lại đam mê đầu đời.

Chúng tôi gồm có sáu người, trên ba chiếc xe gắn máy, theo hương lộ nối liền Lai Vung đi vào Ô Môn.

Con đường nầy dưới thời Pháp thuộc đã được tráng nhựa, bây giờ chỉ còn đất và đá lỉa chỉa. Chúng tôi phải lách theo từng viên đá lót đường mà đi. Xe chỉ sang được tới số 2, đôi lúc phải trả về số 1 vì mất trớn. Ðó là chưa kể khi qua cầu, tôi phải xuống xe vì xe không qua nổi. Chiếc cầu ván gập ghềnh, gỗ cây mục nát nhiều chỗ, bắt ngang nhánh sông chằng chịt không dứt.

Mặt trời đã quá đỉnh đầu, nắng gắt. Tôi nhìn đồng hồ, chỉ mới hơn 9 giờ sáng. Hai bên là ruộng lúa, uốn éo theo từng cơn gió thoảng. Gió hắt mùi lúa lẫn mùi bùn non, trong cánh đồng ngập nước, sau cơn mưa ngày hôm qua.

Cách vài trăm thước, một túp lều tranh với cái cầu khỉ bắt ngang ao để đi vào nhà. Bầy vịt vui đùa, bơi lội dưới nước kiếm ăn. Trong sân, dưới bóng mát của tàng tre, vài cái bội với con gà nòi đỏ tía thật đẹp. Gà nòi mẹ dẫn bầy con vừa gầy giống, bới đất tìm mồi, túc túc gọi đàn con.

Tôi không bao giờ có đủ khả năng để diễn tả hết cái đẹp của quê hương mà tôi vừa tìm lại được sau 30 năm xa cách.

Hơn một giờ đồng hồ, chúng tôi đến nơi. Nói là trường đá cho có vẻ văn chương, thật ra chỉ là một cái sân rộng, kế bên có cây nhãn già đang cho trái, một giòng sông nhỏ nương theo bờ ruộng, chạy đi thật xa.

Dân đá gà đã tụ tập đông đủ. Tiếng người bàn cãi pha lẫn với tiếng gà gáy từng hồi. Tôi như bị thu hút hoàn toàn vào không gian chung quanh. Ðam mê trong tôi bừng bừng sống dậy. Mãnh liệt hơn bao giờ hết!

Nếu miền Bắc có những con gà chiến Nghi Tàm Nghĩa Ðô, miền Trung không thiếu những chiến kê ở đất Bình Ðịnh, Quảng Ngãi, Khánh Hòa. thì miền Nam, đặc biệt nếu chỉ nói về quê của nhà tôi, giống gà Cao Lãnh, Sa Ðéc đã từng một thời vang bóng, danh bất hư truyền.

Hơn nữa, tôi lại có cái may mắn được thưởng thức trận so tài của hai con gà nổi tiếng từ lâu trong vùng. Thật không uổng công chúng tôi lặn lội đi xem.

Con gà tía, bộ lông đỏ hung như chuyển sang màu máu. Ðúng là chiến kê thựơng thặng.

Con gà bông, dáng đứng hạt mưa. Ưỡn ngực ứng thiên. Không hổ thẹn là kê vương một cõi.

Con gà tía nhìn địch thủ bặm trợn như muốn ăn tươi nuốt sống. Tiếng gáy của nó dài, đếm được sáu âm. Nhưng thật ra, hai tiếng sau chỉ là tiếng rít dài như gà tre: "âm minh thủ đoản", gà này có biệt tài biết dùng thế, xoay trở để ra chiêu.

Cái mồng trích ôm sát vào đầu thật gọn gàng. Mắt màu vàng thau, có những tia máu chạy đều đến con ngươi nhỏ, đen bóng. Mí mắt hình chữ điền, gò má cao, càng làm tăng thêm vẻ mặt lì lợm của khuôn mặt gà "chí tử bất thoái".

Thân hình gọn, thon như trái bắp. Cặp cánh ôm sát vào thân. Màu lông đỏ chấm phá bằng những lông vàng như sao. Lông đuôi "phụng vĩ", dài phết đất, được cắt cho gọn lại.

Chân phân ba, "lưỡng túc tam phân". Cặp đùi to và đẹp. Gà rừng đá rất chính xác, lanh lẹ, ăn đòn thề trả đòn !

Cẳng gà to vừa phải, màu vàng nghệ. Vảy bóng, trong sáng, có điểm vết chàm xanh. "Hở trảo", gà đá liên cước, đã nạp, ít gì hai chiêu mới chịu buông địch thủ.

Ngón chân dài, không đổ chảy. Trên móng có những vảy đôi đúng cách.

Gà có tiền đạo và chi đạo như gà rừng rất hiếm. Ngàn con chỉ có một !

Khác với con tía, uy dũng của quan võ, con gà bông có nét thanh lịch của quan văn.

Lông trắng điểm bông xanh thật hài hòa. Cặp mắt bạc, con ngươi màu xanh da trời lợt. Từ mí mắt tới mỏ bằng phẳng và sâu, cho thấy gà này biết chịu đựng, lợi dụng thời cơ ăn miếng trả miếng, không phải thuộc loại "đâu đầu nhịn miệng".

Cái cổ no tròn, phân cách xương sọ bởi một cái rảnh thật nhỏ, phải sờ tay mới biết. Ðây là đầu gà khôn lanh, biết né và tránh đòn tử để sanh tồn.

Ð4;i cánh từ hông bung ra và ôm thật sát vào lưng như loài quạ núi. Lông mã rậm. Nhỏ như kim, trắng diểm đen, phủ xuống gần tới cựa.

Phao câu đôi, "hai bình dầu". Lông đuôi cứng và nhiều là gà đứng nước khuya.

Nếu con tía lấc khấc, "túc túc" liên tục gọi mái thì con bông trầm tĩnh trong dáng vóc thư sinh, nho nhã. Chân nó bước cao, khi sắp chạm mặt đất lại xòe ra:

Nhứt thời chấm muối quăng ra

Nhì thời lắc mặt, thứ ba né lồng

Tuy nhiên, xem xét kỹ lại, con bông không phải tay vừa. Nó có những vảy tốt để bảo vệ sanh mạng: vảy án thiên bên chân phải và phủ địa bên chân trái ngừa được cựa đâm độc. Ngoài ra còn vảy hổ khẩu nằm tại cựa kim như hai đoản đao, lợi hại vô cùng.

Về tiền đạo, con tía trên con bông một bực. Nhưng về hậu đạo, con bông vượt trội: hàng hậu đúng cách, vuông vắn, no tròn. Hàng kèm đi sát với hàng độ từng vảy một, càng lên cao càng to lớn ra rõ rệt.

Ngược lại, con tía bị "thất hậu", "tiền phú hậu bần". Hàng kèm và hàng độ lên cao rời rạc. Có ăn độ phải trả độ và có khi phải trả bằng sanh mạng của mình..

Hai con gà sau khi được làm nước, ra sân để sửa soạn thư hùng.

Con tía thủ thế để đầu sát mặt đất. Nó vẫn túc túc gọi mái và thỉnh thỏang mổ xuống đất như ăn lúa. Con gà này mới sáp trận đã cho thấy khôn ngoan, xảo quyệt và ma giáp của nó rồi !

Con bông không thiếu kinh nghiệm, nó dùng "hư chiêu xạ nhấp" làm con tía phải bay lên để né. Hai con quần thảo, dò xét nhau từng bước một.

Lựa cơ bất ý, con tía nhảy thật cao, dùng kế "thọc huyết", tung đôi chân đá thọc vào ngực địch thủ. Con bông chống trả, dùng "liên cước" đở đòn và "quăng" vào mặt kẻ địch. Thật là kỳ phùng địch thủ.

Nhang đầu đã dứt, hai con chỉ dò xét nhau để tìm thế ra chiêu.

Suốt hai hiệp kế tiếp, con tía ở thế thượng phong, áp đảo. Con bông phải rút về thế thủ, chun vào cánh đối phương để né đòn thù tới tấp. Thỉnh toảng nó mới phản công, dùng thế "mã kỵ" búa vào lưng con tía.

Gần cuối hiệp ba, con bông bị thương nặng. Mặt và cần cổ chỉ toàn máu chảy ra có giọt. Hai con gà đã bắt đầu thấm đòn. Có vết máu chảy xuống đùi của con tía.

Hai con dùng cần cổ lấn nhau. Lúc đi trên, khi chạy dưới.

Ít nhất hai lần, người ta cứ ngỡ con bông bỏ chạy. Khi hai con nhảy lên nạp, nó kêu lên một tiếng rồi ca bài "tẩu mã". Cả trường gà ồ lên một tiếng. Con tía vội rượt theo. Bất thần, con bông dùng thế "hồi mã thương" quay lại thật lẹ, tạt hai chân vào đầu đối phương như trời giáng. Cú đá mạnh đến nổi con tía bật té ngữa. Nhưng trong nháy mắt nó kịp thời đứng dậy, thủ thế để tiếp tục cuộc chiến chưa tàn.

Ở hiệp thứ tư, con tía càng ra nhiều đường độc áp đảo. Con bông lại bị trúng thêm đòn, cánh bên trái xệ xuống, hoàn toàn không còn xếp lên được nữa. Nó cố gắng giữ thế thủ, gở thế, chịu đựng đòn giông bão tới tấp.

Hầu như cả đấu trường đều nghiêng phần thắng về con gà lông đỏ. Mỗi khi nó ra đòn, người ta cổ võ, reo hò từng hồi.

T. thất vọng ra mặt, chắc thua nặng độ nầy. Tôi nhìn nó an ủi:

- Chưa chắc đâu ! Con bông chưa nằm là nó chưa thua.

Máu trên đầu con bông càng ra nhiều hơn, chảy xuống con mắt bên phải đã khép lại. Máu rỉ có giọt, rớt xuống bộ lông lem luốt máu.

Cả hai con đang đi nước khuya, mệt chí tử, mỏ mở rộng để thở. Mặc dù con bông tả tơi như thế, tôi vẫn tin rằng nó chưa ra chiêu cuối.

Quả như tôi thầm nghĩ, con bông đi đòn dĩa, chui vào cánh đối phương. Con tía tìm cách phá thế, cả hai con quay vòng vòng.. Bất thần, con bông cắn ngay miếng da thừa trên lưng địch thủ làm điểm tựa, đá thốc lên. Người ta thấy con tía lảo đảo một vòng rồi quị chân xuống, nằm nghiêng một bên cánh trái. Nó cố ngẩng đầu lên. Cặp mắt như thất thần, máu từ miệng trào ra và gục đầu xuống chết tốt.

Nó đã bị trúng chỗ tử. Cựa ghim vào hang cua, xuyên qua đầu lá phổi.

Chiều sắp về trên quê hương. Mặt trời đã xuống thấp. Bầu trời xanh, mây trắng ửng hồng, chim rủ nhau về tổ từng đàn. Như tôi trở lại quê hương sau 30 năm cách biệt.

Những đòn đánh cơ bản của gà chọi :

Kiềng : đánh vào mình, vai và khu vực tam giác trước cổ gà.

Dọc : hai con gà quay mặt, đánh trực diện vào nhau 

Mé : đánh từ bên cạnh, đánh ngang 

Thông vỉa : Chui vào dưới cánh, đánh ngược lên.

Gà chọi là một trong bốn giống gà quý của Việt Nam (ba giống còn lại là gà tre, gà mía, gà hồ). Một con gà chọi hay phải hội tụ đủ các yếu tố : chịu đòn tốt, tránh đòn tốt và phản công hiệu quả trong mọi tư thế. Dân gian có truyền lại những câu thơ sau để người chơi gà căn cứ vào đó chọn được gà hay :

“Đầu công mình cốc cánh vỏ trai 

Đùi dài khoẻn ngắn chẳng thua ai 

Khô chân gân mặt ấy mới tài”.

CHỌI GÀ

Mười mấy năm sau,một lần trên đường đi công việc qua thị xã Ninh bình,gã dừng chân bên một quán nước tuềnh toàng,một lọ lạc rang,vài cái chén cũ kỹ khác loại,chủ quán là một ông già,xởi lởi chuyện trò đủ thứ,ông cho gã xem những con gà chọi mà ông nuôi. Bốn con gà đang thời kỳ trực chiến, khoẻ mạnh, sung sức, được vần vò, om bóp kỹ càng, lông tỉa gọn ghẽ. Ông giới thiệu;

Chú xem con này, xám chân xanh thiên lý, mắt ếch, khoản vuông, khô chân gân mặt, ăn ba trận rồi, chưa trận nào quá năm hồ ( mỗi hồ 15 phút), trận cuối đánh gà kia mất hai mắt.

Còn con tía chân vàng này, đại giáp ngang cựa trái, vẩy quý đó, đánh những đòn hầu cực độc. Chưa đánh trận nào, vì quanh đây không có gà vần, ông trong xóm kia hôm mang con gà to hơn nó ba lạng, mới vần được hiệp đầu , nó bắn cho một chập đòn, xót quá phải bưng lên. con này nữa... 

Nghe kể thì con nào cũng ác chiến cả, mà nhìn bộ dạng theo sách dạy thì đúng là như vậy, con khô chân gân mặt, con đại giáp, con án thiên đệ nhất, toàn vảy hiếm trong sách kinh kê. Nhưng gã bỗng để ý đến một con gà mà ông già không giới thiệu, khác với sự hừng hực khí thế, lục cục, vỗ cánh của những con gà kia, con gà úp trong cái bu xấu nhất lặng lẽ đứng im. Nó không có vẻ lì lợm, mà là sự bình thản, không phải là kiêu ngạo hay khinh thường. Nó đứng một cách ngay ngắn, nghiêm túc và bất động. Gã chăm chú nhìn, một con gà tía chân xanh, hai hàng vảy nuột, không có cái gì đặc biệt, nhưng cũng không có gì đáng chê. Một con gà thật đặc biệt vì không có cái gì đặc biệt,tất cả những gì mà người chơi gà hay xét chọn ở nó đều vừa đủ ở mức bình thường, không có khiếm khuyết và không có cái nổi bật. Gã hỏi giá từng con, con 400 ,con 450, con tía chân xanh 250nghìn. Ông già nói;

Gà tôi nuôi để chơi, nhưng chú ở xa, tôi quý để chú một con.

Gã hỏi;

Ông đã xem đòn con tía chân xanh chưa ạ.?

Ông lắc đầu;

À thằng cháu đang nuôi,bố mẹ nó cấm, đành phải mua lại, trông nó khoẻ mạnh ,để làm gà phu cho mấy con này tập.

Gã móc túi đếm tiền;

Ông bán cho cháu con này.

Ông già băn khoăn;

Con này thì tôi không dám bảo đảm, tôi chưa biết đòn như mấy con kia, khéo nó chạy ngang rồi thì mang tiếng. Cậu lên lấy con xám kia kìa.

Gã dúi tiền dứt khoát;

Cháu lấy con này. 

sới gà đông nghịt người, những trận gà đang đá đầy tiếng reo hò ầm ĩ. Gã bê gà ra chỗ những con gà chờ ghép. Hai thằng bạn đi cùng băn khoăn;

Gà này có biết tông giống không? đá kết được không?

Gã cười;

Chả biết tí mẹ gì, bắt về đá chơi, các anhxuống tiền tuỳ theo thế trận, tao cũng không kết lắm đâu. 

Một nhóm bê gà lại gần hỏi;

Gà cậu bao nhiêu cân?

ba cân mốt.

Không vừa trạng.

Họ kéo nhau đi. Vừa vặn có một nhóm tay chơi khá nổi tiếng bê một con gà, đẹp như tranh, đầu công mình cốc, hai cánh vỏ trai, vảy chân sáng bóng, bàn móng dài, mào râu ,mắt tia ,da dẻ đỏ au, săn chặt. Đứng khép kheo. Bạn hắn bấm tay nói nhỏ, đừng ghép với con này, nó ăn ăn ba kỳ rồi đấy, mau như điện, toàn đánh đầu mặt. trận trước mới hồ đầu nó đánh bay mỏ gà kia, chấp luôn xuống 1. Gà mua tận trong Sài Gòn đấy.

Gã khoát tay;

Bằng trạng là đá hết,gà em ba cân mốt, gà bọn anh bao nhiêu?

Tiếng cười rộ lên;

Gà anh cũng ba cân mốt,đá thôi chứ.

Gã gật đầu bắt tay nhận lời.

Chủ gà tía chân vàng là một trung niên béo bự, hắn đeo cái dây chuyền vàng ta to bự trên cổ nheo mắt hỏi, bọn anh đá to đấy, chú có đá không? Gà anh mua hai triệu, không đá dưới giá đó được.

Thế mới lằng nhằng, gã mang đi có một triệu hai, gã định đá chơi vài trăm thôi. Quay sang hai thằng bạn nhìn. Hai ông bạn nối khố tặc lưỡi, thôi thì thiếu đâu bọn tao chịu nốt. Nét mặt chúng đầy ngao ngán, chán chường. 

Hồ đầu tiên, đúng thật, tía chân vàng đá liên tục như bão táp mưa sa, con gà của gã vươn mặt chịu đòn. Hai chân gà chân vàng đã đẫm máu. Đầu mặt gã chân xanh sưng vù, một bên mắt có vẻ đã không còn nhìn rõ, nhưng tệ thật chân xanh không bỏ lối vào trận, nó cứ ưỡn ngực ,vươn cổ sấn thẳng vào đúng tầm chân quất của con chân vàng. Phe chân vàng gào váng tai;

Chấp 7 này, chấp 6 này có ai đánh không, chết đến nơi rồi, úi trời cái đòn, đau quá, đánh nặng quá..

Gã tin vào con gà của mình không thể thua, cái cách vào trận của chân xanh đầy bản lĩnh, một con gà nếu không tin vào khả năng của mình khó có thể xông pha kiểu trực diện như vậy. 

Phút thứ 13 của hiệp đấu thứ nhất, trong lúc ngừng giữa các nhịp đánh của con chân vàng.Tía chân xanh chớp được một đòn dọc làm gà chân vàng chùn người, nhân thể nó bồi thêm hai ba cú. Gà chân vàng liệng xiệng chống cánh lùi lại. Hai phút cuối qua nhanh. Bê gà ra chữa giữa hiệp, chân xanh cần cổ bê bết máu, chân vàng bị một vệt tím đen ngang cổ. Gã biết gà mình sẽ thắng, máu đổ thì thương tật cũng nặng, nhưng vết đen trên cổ kia mới là tai hại. Nó ăn sâu vào tận bắp thịt. 

Hồ thứ hai bắt đầu, gà chân vàng tung chân đá, nhưng khi vừa chạm đất, nó lãnh chịu loạt đòn cực kỳ nặng, chắc chắn như vồ đất của chân xanh............... 

Hồ thứ ba.Trận đấu kết thúc. bên gà chân vàng bưng gà lên xin thua. Hai thằng bạn đỏ bừng mặt lầu bầu chửi. 

Dm gà hay thế mà nó không bảo mình đá.